Bir Eşeğin Kaderi

Bugün MEB'in 10 sınıf felsefe dersi kitabından ahlaki bir sorun üzerine konuşalım. Parçayı alıntılıyorum:

"Köyün birinde kör bir eşek bir kuyuya düşer. Eşek acı içinde kıvranarak bağırır. Sesini duyanlar gelip baktığında zavallı eşeği acı çeker halde bulurlar. Daha da kalabalıklaşan grup, eşeği kurtarmanın yollarını düşünür ancak bunun mümkün olamayacağına bu nedenle bunun için çaba sarf etmenin gereksiz olduğuna karar verirler. Tek çözüm, hayvanın daha fazla acı çekmemesi için kuyuyu toprakla örtmektir. İçlerinden bazıları, ellerine aldığı küreklerle kuyunun içine toprak atmaya başlar. Eşek ise üzerine gelen toprağı her seferinde silkeler ve üzerinden atar. Toprak sürekli dibe dökülür ve eşek gittikçe yükselmeye başlar. Eşek en sonunda kuyudan çıkar. Köylüler bu duruma çok şaşırır."

Bu sorunu iki açıdan ele alalım: (1) Niyet ve (2) sonuç.

(1) Köylülerin niyeti bir bakımdan iyidir, bir bakımdan kötüdür. Bir bakımdan iyidir çünkü hayvanın daha fazla acı çekmemesini istemektedirler. Ancak burada şöyle bir soru doğar: Daha fazla acı çekmek istemeyen bir insan intihar etmeli veya ötenazi yaptırmalı mıdır? Acıyı dindirmek adına kendini öldürmek ahlaki midir? Madem hayvan daha fazla acı çekmesin diye onu öldürebiliyoruz, neden bir insan da daha fazla acı çekmemek için ötenazi yaptırmasın?

Köylülerin niyeti başka bir bakımdan ise kötüdür çünkü sonuçta hayvanın ölmesini istemektedirler. Bu olayı biraz öne çekmektedirler. Bu nedenle hayvanın yaşam süresini kısaltmaktadırlar. Bir canlının yaşam hakkını gereksiz yere elinden almak, ahlaka uygun değildir.

(2) Eşek kuyudan çıktığı için olay iyi sonuçlanmıştır.Şimdi elimizde iki durum var: Niyetin iyi olup sonucun da iyi olduğu durum ve niyetin kötü olup sonucun iyi olduğu durum.

Birinci durumdaki sorun Kantçı etik bağlamında ortaya çıkar. Kantçı etiğe göre ahlaki bir davranış tüm durumlar için genelleştirilebilir olmalıdır. Örneğin yalan söylemek kötüyse bütün durumlarda kötüdür, bir kişinin hayatını kurtarmak pahasına olsa bile. Sonuç olarak daha fazla acı çekmemek için ötenazi yaptırmak ahlaki bir eylem olur ama ben ötenazinin intihardan pek de farklı olmadığını, bunun ahlaki olmadığını düşünenlerdenim.

İkinci durum Kantçı açıdan etik değildir çünkü Kantçı etiğe göre bir eylemin iyi olması, niyetin iyi olmasına bağlıdır; niyet iyiyse ortaya çıkan sonuç önemli değildir. Ama burada niyet iyi bile değildir, o halde Kantçı etiğe göre ikinci durum ahlaki değildir.

Olayı varoluşçu bir açıdan ele aldığımızda ise niyetin iyi olup olmaması önemini kaybeder. Önemli olan bireyin özgür ve özgün davranıp davranmadığıdır. Bu olayda eşek, özgürlüğünü kazanmıştır. O halde varoluşçu açıdan bu olay ahlaka uygundur.

Bu yazıda ahlaki bir sorunu ele aldım. Sorunu Kantçı ve varoluşçu açılardan inceledim. Başka yazılarda görüşmek üzere.